De Gewone Es behoort samen met sering, jasmijn, forsythia en wilde liguster tot de Olijffamilie. De forse boom (tot 35 m) is al vroeg herkenbaar aan de dofzwarte knoppen, vooral aan de taktop geplaatst en verder tegenoverstaand in oude bladoksels.
Bloei
Vroeg in april bloeiend met gedrongen pluimen bij de weinige manlijke bomen en lossere bloeiwijzen bij de meestal tweeslachtige of ook de zeldzame vrouwelijke exemplaren.
Leefplek
Houdt van natte bodems en komt voor als flinke boom, hakhout en knotboom. Wortelt tot aan het grondwater. Uitgesproken “lichtboom”. Verbreiding alleen door zaad. Het blad en jonge twijgen waren lange tijd en zijn soms ook nu nog in gebruik als veevoeder.
Areaal
Geheel Europa tot Z. Scandinavië toe net als de zomereik. Vanaf 6500 v.C. geleidelijk samen met de linde terug in onze streken.
Naam
Onduidelijk is de herkomst van ons woord “Es” en even vaag is de oorsprong van het door Vergilius (70-16 v.C.) al gebruikte Latijnse “Fraxinus”. Kortom oude namen, waarbij dan nog “excelsior” staat voor “de hogere”. Gold in voor-christelijke tijden als een heilige boom.
Kenmerk
De bloei van de Gewone Es is die van een “naaktbloeier”. Er is in de bloeipluimen geen kelk of kroon aanwezig. Slechts een bundel gele meeldraden met paarsbruine helmknoppen. Deze zijn soms gecombineerd met een bovenstandig vruchtbeginsel voorzien van een stijl met tweedelige stempel. Er vindt windbestuiving plaats.
De oneven geveerde bladeren verschijnen pas na de bloei. Ze vergelen al vroeg en vallen in twee fasen af. Eerst de langwerpige toegespitste gezaagde blaadjes en dan de lange tegenoverstaande stelen. De wat doffe zwarte knoppen voor het volgend jaar worden dan al meteen zichtbaar.
De gevleugelde ovale lange zaden blijven vaak de hele winter door nog in trossen hangen.
De lichte grijsgroene/gelige gladde schors wordt bij oude bomen in de lengterichting regelmatig gegroefd.
Het lange rechte witte hout is hard, taai en elastisch en wordt vanuit het hakhout veel gebruikt voor schopstelen en gymtoestellen.
Voor een lijst van alle tot nu toe verschenen plantbeschrijvingen:
Overzicht Nederlandse namen
Overzicht wetenschappelijke namen